کشف حجاب رضا خاني يا فرهنگ غرب؟

اخبار : کشف حجاب از چه زماني شروع شد؟ آيا کشف حجاب فقط مربوط به رضا خان بود؟ کشف حجاب از طرف چه کساني برنامه ريزي شده بود؟

به ادامه مطلب برويد

کشف حجاب در ايران -  تهران- ایرنا- رضاخان با فرمان کشف حجاب به ستیز با نمادهای سنتی و دینی مانند لباس و پوشاک ایرانیان پرداخت؛ قانونی که با استفاه از زور و تاثیرپذیری از فرهنگ غرب در کشور به اجرا درآمد اما با مقاومت های مردمی روبرو شد.

به گزارش گروه اطلاع رسانی ایرنا؛ گسترش رویارویی های ایران با غرب در دوران قاجار باعث طلیعه های نفوذ فرهنگی در وجوه مختلف جامعه شد. تلاشی که غرب برای چنگ انداختن بر کشور ما داشت آنان را در وهله نخست به شیوه های خشن نظامی متوسل کرد اما این راه تنها وسیله ممکن نبود و در کنار آن برای نشان دادن چهره موجه تر از خود به نفوذ فرهنگی در میان ایرانیان و عمیق تر کردن وابستگی مردم به غرب توسل جستند. در این میان چهره های زیادی را به خود جلب کردند و با تأسیس لژهای فراماسونری بر تقویت هر چه بیشتر آن تأکید داشتند.

مسأله حجاب و آزادی بی قید و بند زنان ایرانی از جمله همین مظاهر غرب در دوران قاجار و پهلوی بود. راهی که در دوره قاجار آغاز شد و با تقویت عناصر غرب‌زده در سال های آغازین حکومت پهلوی سرعت بیشتری به خود گرفت. البته تا قبل از روی کار آمدن رضاخان، این سیر به کُندی پیشرفت کرد و عمدتاً در میان اشراف و خاندان دربار و تحصیل‌کردگان غرب‌زده رواج داشت اما با روی کار آمدن رضاخان سرعت گرفت.

**17 دی 1314خورشیدی؛ فرمان کشف حجاب
مهم ترین عامل پیدایش و اجرای کشف حجاب در ایران دوره پهلوی را باید به سفر رضاخان در 12 خرداد 1313خورشیدی به ترکیه دانست؛ سفری که نوع لباس و شیوه فعالیت زنان در جامعه و تعلیم و تربیت دختران نظر او را جلب کرد.

رضاخان تصور می کرد که با تغییر پوشش می تواند گامی اساسی در راه تجددگرایی مردم ایران بردارد و در همین راستا به موازات برخی اقدام هایی مانند تأسیس نهادها و مراکز نوین و مقابله با سنت ها، دستور داد که تغییراتی نیز در پوشش مردم صورت گیرد. رضاخان پیشرفت های ترکیه را در این منظور می دید از این رو کشف حجاب زنان در ایران را می توان ره آورد سفر او به ترکیه دانست.

بنابراین به صورت رسمی در 17 دی 1314 خورشیدی طی جشن فارغ التحصیلی دختران بی حجاب در دانشسرای مقدماتی، رضا خان رسماً فرمان کشف حجاب را اعلام کرد. در این روز در حالی که ملکه ایران و دختر بزرگش بدون حجاب بودند و لباس‌های اروپایی به تن داشتند، رضاخان از 2 مرکز آموزشی؛ یعنی دانشسرای عالی و مدرسه عالی پرستاری بازدید کرد و طی نطقی از کشف حجاب و پیشرفت زنان سخن گفت.

**اقدام های دولت
با اجرای این برنامه، مقدمات پیشبرد کشف حجاب در فضای کشور آماده‌تر شد. زنانی که جرات می کردند در مقابل این بی قانونی خشونت بار ایستادگی کنند به شدت مورد حمله و بی حرمتی مأموران شهربانی قرار گرفتند. مأموران انتظامی مجاز بودند زنان محجبه را تعقیب کرده و به منزل آنها وارد شوند، صندوق های لباس هایشان را تفتیش کرده و اگر چادر بیابند به غنیمت برده یا آن را پاره کنند.

به وزارت معارف نیز دستور داده شده بود که در همه مدارس دخترانه، معلمان و دانش آموزان بدون حجاب باشند. در غیر این صورت به مدارس راه داده نشوند. حکام ولایات نیز دستور داشتند از پذیرفتن زنان با حجاب که به ادارات مراجعه می کردند، خودداری کنند.

دولت دستور داده بود که دکان ها، اتوبوس ها، حمام ها نیز زنان باحجاب را راه ندهند و جاسوسانی داشت که از پیشرفت کشف حجاب در ولایات خبر می دادند. در صورت عدم موفقیت در اجرای کشف حجاب مأموران دولت بازخواست می شدند و ممکن بود حتی آنها را از خدمت هم منفصل کنند. همچنین طبق دستورالعمل وزارت کشور از سوار شدن بانوان چادری به وسایل نقلیه و ورود آنها به سینماها، رستوران‌ها و ادارات دولتی جلوگیری می‌شد و کسبه از فروش اجناس به زنان با حجاب منع شدند.

**واکنش عمومی به کشف حجاب
واکنش عمومی در برابر بی حجابی اجباری دولتی، برحسب هر طبقه و هر منطقه فرق داشت. در میان برخی اقشار تجددخواه این امر به عنوان آزادی زنان با استقبال روبرو شد و شادی فراوانی برانگیخت اما برای اکثریت زنان ایرانی دوره دشواری آغاز شد و شگردهای گوناگونی برای ایستادگی در برابر تعدی دولت به زندگی خصوصی افراد ابداع کردند. بسیاری از زنان از مرز گذشتند و به عراق رفتند و بسیاری دیگر از آنها که در خانه مانده بودند با مشکلات فراوانی روبرو شدند.

همچنین زنانی که برای حفظ شئونات مجبور بودند در خانه بمانند از خرید کردن در بیرون از خانه محروم شدند و مایحتاج زندگی خود را از دوره‌‌گردها تهیه می کردند و فروشندگان دوره‌گرد نیز با استقبال از این شرایط اجناس مورد لزوم خانواده ها را به درب منازل آنها می بردند و می فروختند.

در شهرهای مذهبی ایران همچون قم کشف حجاب مشکلات بیشتری به وجود آورد. بانوان معلم این شهر تهدید به استعفا کردند و همچنین بسیاری از مردم این شهر، حتی پیش از 17 دی ماه که خبر کشف حجاب اعلام شود از رفتن فرزندان خود به مدارس ممانعت به عمل آوردند. بیانیه هایی نیز از طرف مردم علیه حجاب زدایی بر دیوارهای شهر نصب شده بود.

در برخی شهرهای جنوبی ایران به دلیل مسایل مذهبی و پوشش بومی هزاران ساله مردم حتی حکام از دولت تقاضای تأخیر در اجرای قانون کشف حجاب داشتند. به هر ترتیبی رضاخان به دنبال اجرای برنامه ضددینی خود بود. از این رو از هیچ زور و خشونتی نیز دریغ نمی کرد و علی رغم شعارهای مردم فریبانه مبنی مدارا با مردم که همیشه تکرار می شد، هیچگاه فردی را که مرتکب خشونت شده بود و تعداد آن هم اندک نبود، تنبیه و یا بازخواست نکرد.

**روحانیان و مبارزه با کشف حجاب
بزرگترین مخالفان رضاخان در پروژه غربی و ضددینی کشف حجاب، روحانیون بودند. مراجع و طلاب چه به صورت مستقیم و چه با ارشاد مردم، هدف از انجام این قانون را روشن می کردند. از این رو پس از رسمیت یافتن فرمان کشف حجاب، دولت کوشید علمای سرشناس را وادار به این کار کند اما اکثریت آنان حاضر به تبعیت از فرمان دولت نشدند. برای نمونه آیت الله سیدابوالقاسم کاشانی به شدت با مأمورین برخورد کرد و علمای برجسته ای همچون شیخ علی مدرس تهرانی، شریعتمدار رشتی و حاج سید محمد امام جمعه تهران از پذیرش آن خودداری و مخالفت کردند و کار به جایی کشید که امام جمعه تهران اعلام کرد: «اگر کشته شوم عیالم را بی حجاب در مجلس جشن بی حجابی نمی برم».

البته اندکی از روحانیان به قول امام خمینی(ره) ضعیف القلب بودند و در مجالس بی حجابی شرکت می کردند. به نقل یکی از تلگراف های آن زمان در 30 بهمن 1314خورشیدی عده ای از علما کرمانشاه از جمله امام جمعه و شیخ هادی از بانوان خود رفع حجاب کردند و رژیم پهلوی نیز با بزرگ نمایی چنین حرکت هایی درصدد بود مردم را فریب دهد که قاطبه علما و روحانیون با اقدام های خود چنین دسیسه ای را خنثی کردند و در منابر و هر فرصتی که فراهم می شد مردم را تهییج می کردند. چنانکه در 20 تا 22 بهمن همان سال حاجی سیدعلی اکبر، غلامرضا بخشایش و سیدعبدالکریم مرتضوی روضه خوان به دلیل اینکه در مجلس روضه درباره کشف حجاب سخنان مهیجی ایراد کرده بودند، دستگیر شدند.

**فرجام سخن
رضاخان نگاه کاملاً سطحی به تمدن غرب داشت و فکر می‌کرد با تغییر و تحول ظاهری در مردم، کشور در مسیر ترقی و پیشرفت قرار می‌گیرد. این نگاه که البته روشنفکرانی مانند علی اصغر حکمت و عبدالحسین تیمورتاش آن را القا می‌کردند به حدی مقلّدانه بود که مهدیقلی هدایت در خاطرات خود به تمسخر می گوید: «جای شکرش باقی است که سر تا پا برهنه کردن در کوچه آمدن را در پاریس و برلن، پلیس منع کرده بود والا در حرارت تقلید بانوان ما مستعد تقلید بودند و آنچه در پرده داشتند، می‌نمودند».

به هرترتیب این چالش بی حاصل میان کارگزاران حکومت و مردم در دوره رضاخان به فاصله توده ها از حکومت، بیش از بیش دامن زد به گونه ای که از رضاخان چهره ای منفی در اذهان و افکار عمومی ساخت . . .

پايان مطلب

بازنشر : مجله اينترنتي هلو

منبع : ايرنا